Du lịch cộng đồng gắn liền với việc chuyển đổi phương thức canh tác chỉ thực sự bắt đầu tại xã Chiềng Yên, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La từ năm 2020, khi điện lưới quốc gia được kéo về các bản. Phụ nữ trong các bản đã học cách làm du lịch và canh tác không hóa chất từ những bước đầu tiên, và cho đến nay, những chuyển biến đó đã giúp họ “dám nói” và nâng cao tiếng nói của mình.
Thay đổi thói quen
Xã Chiềng Yên nổi tiếng với dòng suối uốn lượn quanh bản Buốt. Trong 20 năm qua, “quy tắc” cấm đánh bắt cá đã được áp dụng, ai vi phạm sẽ bị phạt 20 kg gạo. Bà Vi Thị Thêu nhớ lại: “Mười năm trước, khi còn trẻ, chúng tôi thường ra bờ suối thưởng thức không khí mát mẻ vào ban đêm. Chúng tôi cũng có trách nhiệm canh gác xem có ai đánh cá trộm không. Thời đó, các lãnh đạo xã đã có ý tưởng ‘giữ lại dòng suối để sau này phát triển du lịch’. Nhưng 4 năm trước, khi có dự án du lịch đến với bản, đối với chúng tôi, ‘du lịch’ vẫn là điều gì đó xa lạ.”
Vào năm 2019, Trung tâm Nghiên cứu Nông lâm nghiệp miền núi – ADC, Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc và Doanh nghiệp xã hội TABA đã hợp tác phát triển chuỗi giá trị gạo nếp Rau qua dự án “Thúc đẩy bình đẳng giới thông qua nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất nông nghiệp và phát triển du lịch” (GREAT) tại huyện Vân Hồ. Dự án tập trung vào việc trao quyền kinh tế cho phụ nữ thông qua việc tăng cường sự tham gia và hiệu quả của họ trong sản xuất và tiêu thụ gạo đặc sản.
Hộ gia đình ở bản Phú Mau học sản xuất nông nghiệp hữu cơ – Ảnh: D.H.
Năm đó, bản Buốt đã có hai sự kiện quan trọng diễn ra cùng lúc: phục hồi giống lúa Rau bản địa – canh tác không hóa chất và phát triển du lịch với sự đồng hành của Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc.
Bản Buốt là một trong những bản đặc biệt khó khăn của xã Chiềng Yên. Hơn 90% sinh kế của người Thái, Dao và Mường phụ thuộc vào nông nghiệp, nhưng sản phẩm nông nghiệp tiêu thụ không ổn định và giá cả bấp bênh, nên cuộc sống của họ vẫn rất khó khăn. Ngày dự án được công bố, phần lớn người dân bản Buốt rất tò mò nhưng không dám đi ngược lại thói quen canh tác đã có từ nhiều năm.
Bà Đinh Thị Huyền – Giám đốc Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc – đã cam kết thu mua sản phẩm nông nghiệp cho người dân. Nhưng hành trình bắt đầu sản xuất hữu cơ cũng như xây dựng du lịch bền vững vẫn gặp nhiều khó khăn. Vụ sản xuất gạo Rau hữu cơ đầu tiên ở bản Buốt, một số hộ thu hoạch tốt, nhưng một số lại thu hoạch kém, khiến người dân không hoàn toàn tin tưởng vào cam kết của nữ giám đốc người Mường.
Chỉ khi gạo Rau được thu mua với giá gấp đôi gạo thường, người dân mới cảm thấy yên tâm với con đường canh tác không hóa chất.
Là trưởng nhóm sản xuất Hoa Buổi, phụ trách 11 hộ, trong những ngày đầu, bà Thêu phải đến từng nhà để vận động mọi người tham gia sản xuất gạo Rau theo tiêu chuẩn của dự án. Bà chia sẻ: “Lúc đầu rất khó khăn. Chúng tôi đã nhận được 16 khóa đào tạo, nhưng người dân không có kinh nghiệm sản xuất, nên năng suất không cao như những vụ trước.”
Tuy nhiên, chi phí đầu vào rất thấp vì tự sản xuất phân hữu cơ và thuốc trừ sâu tự chế có giá bán lại cao hơn, nên tổng thể, sản xuất không hóa chất có lợi nhuận cao hơn. Phải mất một năm để người dân đồng thuận.
Bà Đinh Thị Huyền nhớ lại: “Người dân chúng tôi chưa có khái niệm về du lịch, nên chúng tôi phải chăm sóc những điều nhỏ nhặt nhất. Khi du lịch, điều đầu tiên là phải sạch sẽ. Nhân viên dự án Iceland và tôi, mỗi người cầm một cái kẹp tre, mang theo một xô để nhặt phân trâu và bò khắp bản. Sau đó, chúng tôi hướng dẫn mọi người dọn dẹp các công trình phụ; Giải thích cho mọi người rằng trứng chiên là món ăn, nhưng các món trứng phục vụ trong dịch vụ du lịch phải khác với món ăn gia đình…”
“Khi những khách du lịch đầu tiên đến bản, người dân chưa thấy hiệu quả của sản xuất hữu cơ nên họ nản lòng và muốn bỏ cuộc. Chúng tôi khuyến khích lại, rất khó để mọi người thu hút khách đến bản và họ hàng, nhưng nếu không thử thì sẽ phí công sức của mọi người. Vì vậy, mọi người đã tập hợp tinh thần để tiếp tục” – bà Thêu chia sẻ.
Phụ nữ dám nói lên, chồng cùng chia sẻ công việc
Sau một năm làm quen với canh tác không hóa chất và bị ảnh hưởng bởi đại dịch, đến năm 2021, các hoạt động du lịch của người dân bản Buốt mới thực sự hoạt động. May mắn thay, sản phẩm nông nghiệp của người dân, ngay cả trong mùa dịch, vẫn được Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc và doanh nghiệp TABA tiêu thụ, nên cuộc sống của người dân bản Buốt ổn định hơn so với các bản khác.
Bản Buốt đã hình thành 4 nhóm sản xuất bao gồm nhóm Hoa Buổi, nhóm Trà Xanh, nhóm Đông Xanh và nhóm Suối Ca. Sau nhiều năm sản xuất hoàn toàn không hóa chất, nhiều loại côn trùng đã hồi sinh. “Tôm là một loài không thể sống trong nước ô nhiễm, nhưng trong 2 năm qua, tôm đã quay trở lại, sống và phát triển theo đàn bên ngoài các mương. Gặt lúa, thu hoạch rau, bắt tôm và cá đã trở thành một trong những sản phẩm du lịch của bản Buốt. Có nguồn thực phẩm sạch để bổ sung bữa ăn và phục vụ du lịch khiến người dân rất vui” – bà Đinh Thị Huyền phấn khởi cho biết.
Bà Vi Thị Thêu vừa là trưởng nhóm Hoa Buổi, vừa tham gia vào đội bếp và đội biểu diễn. Ông Hà Văn Khiêm – chồng bà – là thành viên đội chèo thuyền. Một số thành viên khác trong bản tham gia nhóm hướng dẫn du khách… Mỗi nhóm sản xuất đều trồng lúa và rau xanh, bất kể sản xuất bao nhiêu, Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc, doanh nghiệp TABA và khách du lịch đều tiêu thụ hết.
Bà Thêu chia sẻ: “Trước khi tham gia vào du lịch và sản xuất hữu cơ, tôi bán hàng tạp hóa, làm nông và bán hàng online, nhưng không có nhiều tiếp xúc với cánh đồng như bây giờ. Mặc dù không phải lúc nào cũng có nhiều khách du lịch, nhưng sản phẩm hữu cơ luôn mang lại giá trị kinh tế cao cho gia đình.” Tuy nhiên, giá trị lớn nhất mà bà Thêu nhận được chính là sự cân bằng trong tiếng nói giữa vợ và chồng trong gia đình. Bà chia sẻ chân thành: “Trước đây, bất kể chồng nói gì, tôi không ‘dám’ nói lại. Nhưng từ khi có thu nhập từ việc tham gia nhóm bếp và nhóm nghệ thuật, và có thể ra ngoài gặp gỡ nhiều người, tôi bắt đầu chia sẻ với chồng. Chúng tôi thậm chí ‘dám’ nói: ‘Hôm nay chúng ta sẽ làm trong bếp để phục vụ khách, và tối nay chúng ta sẽ biểu diễn. Nếu anh không bận, thì làm việc nhà cho tôi.’ Phụ nữ có thể ra ngoài và có sự độc lập kinh tế, nên chúng tôi thật sự có tiếng nói trong gia đình.”
Các ông chồng bản Buốt hỗ trợ phụ nữ trong bếp phục vụ khách du lịch – Ảnh: U.N.
Bà Hà Thị Duyên – thành viên nhóm bếp và cũng là thành viên nhóm Trà Xanh – tự hào rằng hàng ngày có khách du lịch, mỗi người phụ nữ trong bếp được trả từ 200.000-250.000 VNĐ. Bà khẳng định rằng chính sự chuyển mình trong phương thức nông nghiệp đã giúp phụ nữ bản Buốt đạt được bình đẳng giới hơn bất kỳ tuyên truyền nào.
“Trước đây, khi sử dụng phân bón hóa học và thuốc trừ sâu, hầu hết chồng là người mua thuốc và phân cho vợ để bón và phun. Phụ nữ phải gánh vác công việc nhà, chăm sóc gia đình và gần như tất cả công việc nặng nhọc trên đồng. Nhưng khi chuyển sang sử dụng thuốc trừ sâu từ tỏi và ớt, các ông chồng đã đảm nhận việc ‘sản xuất’ thuốc trừ sâu. Khi sử dụng phân hữu cơ, cả chồng và vợ cùng tìm kiếm phân trâu, bò, mang rơm và lá để ủ phân. Các ông chồng không cảm thấy an tâm khi để vợ làm hết mọi việc, nên cặp đôi cùng chia sẻ và thảo luận công việc ngoài đồng” – bà Duyên giải thích.
Từ thành công của bản Buốt, với sự hỗ trợ tài chính từ Tổ chức Quốc tế La Francophonie, Trung tâm Hợp tác Phát triển Tây Bắc đã bắt đầu triển khai canh tác hữu cơ tại bản Phú Mau. Hiện tại, các hoạt động đào tạo về nông nghiệp hữu cơ đã được triển khai cho 31 hộ thành viên. Dự kiến, trà xanh và đậu phộng đỏ hữu cơ sẽ là hai sản phẩm tiêu biểu của bản Phú Mau. Hai doanh nghiệp đã cam kết thu mua sản phẩm cho người dân.
Theo: Ngọc Minh Tâm / PNO
https://www.phunuonline.com.vn/lam-du-lich-cong-dong-phu-nu-da-dam-len-tieng-a1504280.html
