Giới thiệu dự án “Bảo tồn hệ thống cảnh quan trong phát triển du lịch sinh thái cho cộng đồng dân tộc thiểu số ở Việt Na

Dự án “Bảo tồn hệ thống cảnh quan trong phát triển du lịch sinh thái cho cộng đồng dân tộc thiểu số ở Việt Nam” do Trung tâm TABA triển khai giai đoạn năm 2023 - 2025, dưới sự tài trợ của Đại sứ quán Phần Lan. Mục tiêu tổng thể của dự án nhằm góp phần bảo tồn hệ thống cảnh quan thiên nhiên trong phát triển du lịch sinh thái vùng dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La. 

I. BỐI CẢNH DỰ ÁN

Sơn La là tỉnh có dân số đông nhất trong khu vực Tây Bắc, với 1,218 triệu người và có 12 dân tộc khác nhau đang sinh sống. Đồng bào DTTS chiếm 82% dân số, trong đó có người Thái (53%); Mông (15%) và Mường (8%). Người Kinh chỉ chiếm 18%. Vân Hồ là huyện có độ che phủ rừng cao so với cả nước (56,3%). Tổng diện tích rừng được hưởng tiền chi trả dịch vụ môi trường rừng của huyện lên tới 50.000 ha, chiếm 66,7% tổng diện tích rừng toàn huyện. Kể từ năm 2002, huyện Mộc Châu (Sơn La) đã tiến hành giao giấy chứng nhận quyền sử dụng đất rừng cho cộng đồng các thôn bản tại khu vực Vân Hồ (nay là huyện Vân Hồ).

Với cảnh quan thiên nhiên, địa hình đồi núi, nền văn hóa đa dạng của 29 dân tộc anh em, phát triển du lịch luôn là tiềm năng, lợi thế lớn của vùng. Năm 2020, tỉnh Hòa Bình có 100 làng du lịch cộng đồng, trong khi tỉnh Sơn La có 16 làng du lịch cộng đồng. Năm 2014, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2050/QD-TTG phê duyệt Quy hoạch tổng thể phát triển Khu du lịch quốc gia Mộc Châu, huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Ngày 28/12, Năm 2022, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La đã ban hành Quyết định số 2760/QD-UBND phê duyệt Đề án “Phát triển Khu du lịch quốc gia Mộc Châu đáp ứng yêu cầu công nhận”. Tháng 5/2019, dự án đường cao tốc cao tốc nối Hà Nội, Hòa Bình, Mộc Châu được phê duyệt đầu tư, dự kiến khởi công vào tháng 12/2023. Với những định hướng đầu tư và chính sách phát triển du lịch nêu trên, huyện Mộc Châu, Vân Hồ thuộc tỉnh Sơn La đang trở thành điểm nóng du lịch, thu hút các nhà đầu tư trong nước và quốc tế, hứa hẹn nhiều cơ hội phát triển sinh kế dựa vào du lịch cho người dân Tây Bắc.

Bên cạnh những thuận lợi về chính sách, người dân vùng Tây Bắc còn phải đối mặt với một số thách thức trong phát triển du lịch. Thách thức đối với vùng Tây Bắc nói chung và tỉnh Sơn La nói riêng là làm thế nào để thực hiện chiến lược phát triển du lịch vượt qua các rào cản, bảo vệ môi trường, bảo tồn văn hóa địa phương, đảm bảo phát triển bền vững. Nhiều nhà nghiên cứu toàn cầu đã lập luận rằng ngành du lịch có thể bảo tồn hệ thống cảnh quan thiên nhiên và đa dạng sinh học trong quá trình phát triển du lịch thông qua (1) nâng cao nhận thức của người dân địa phương về lợi ích của việc bảo tồn hệ thống cảnh quan thiên nhiên và đa dạng sinh học; (2) cải thiện sự tham gia của người dân địa phương trong việc duy trì hệ thống cảnh quan thiên nhiên và đa dạng sinh học; (3) cung cấp cơ sở lý luận về kinh tế và hỗ trợ tài chính cho việc bảo tồn thiên nhiên và đa dạng sinh học; và (4) một giải pháp kinh tế thay thế cho các hình thức phát triển khác có tác động tiêu cực đến đa dạng sinh học và hệ thống cảnh quan thiên nhiên.

TABA cũng đã thực hiện các hoạt động hỗ trợ cộng đồng phát triển du lịch tại huyện Vân Hồ từ năm 2019. Chúng tôi tập trung hỗ trợ cộng đồng phát triển mô hình Làng Di sản Nông nghiệp (gọi tắt là Làng Agritage), tuân thủ 5 tiêu chí để trở thành di sản nông nghiệp thế giới, trong đó đó là: sinh kế bền vững và an ninh lương thực, đa dạng sinh học trong nông nghiệp, cấu trúc cộng đồng vững mạnh, bảo tồn và phát triển các giá trị văn hóa và kiến thức bản địa, bảo tồn và phát triển các hệ thống cảnh quan đặc trưng. Mô hình này đã được Tổ chức Nông Lương Quốc tế (FAO) phát triển mạnh mẽ tại hơn 60 quốc gia. Tại Vân Hồ, Làng di sản nông nghiệp làng Bướt được thành lập và hoạt động từ năm 2019. Hiện nay, khi dự án kết thúc, người dân địa phương đã có các tổ sản xuất, tổ dịch vụ du lịch tự vận hành thông qua các hợp tác xã địa phương và liên kết với một số công ty lữ hành tại Hà Nội cho việc tiếp thị sản phẩm nông nghiệp.

Tuy nhiên, việc phân bổ nguồn lực chủ yếu tập trung vào phát triển các mô hình nông nghiệp mà ít chú trọng đến việc hỗ trợ người dân phát triển du lịch, đặc biệt là nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của hệ thống cảnh quan thiên nhiên trong du lịch sinh thái bền vững đối với việc phát triển sinh kế bền vững của họ. Mặc dù nhiều hộ gia đình đã triển khai các mô hình du lịch cộng đồng nhưng hiểu biết của họ về vai trò của hệ thống cảnh quan thiên nhiên còn hạn chế. Hơn nữa, việc phát triển du lịch sinh thái vẫn còn manh mún và thiếu sự gắn kết cộng đồng trong quá trình phát triển. Thực tế này đã gây ra những tác động tiêu cực đến cảnh quan sinh thái vùng núi Tây Bắc như việc phá hủy một số danh lam thắng cảnh để thay thế bằng các diện tích trồng cây ngoại lai hoặc cơ sở lưu trú du lịch.

Dựa trên những phân tích nêu trên, việc đánh giá sự phát triển du lịch sinh thái ở vùng dân tộc thiểu số ở Việt Nam là rất quan trọng để có cơ sở thực tiễn rút ra bài học kinh nghiệm, đặc biệt là phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn hệ sinh thái cảnh quan thiên nhiên. Việc triển khai các hoạt động TABA và tham vấn chính quyền, người dân địa phương cho thấy để đảm bảo phát triển du lịch sinh thái bền vững cho cộng đồng dân tộc thiểu số, cần phát triển mô hình du lịch sinh thái lồng ghép bảo tồn và phát triển hệ thống cảnh quan thiên nhiên. Mô hình này cần dựa trên kinh nghiệm và bài học rút ra từ việc triển khai hiện nay ở Việt Nam. Mô hình du lịch sinh thái mới sẽ được triển khai trên cơ sở kế thừa mô hình Làng di sản nông nghiệp (Mô hình làng nông nghiệp) và sẽ là hình mẫu cho các làng du lịch sinh thái của cộng đồng dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La nói riêng và cả nước Việt Nam nói chung.

Trong khuôn khổ dự án, chúng tôi mong muốn hỗ trợ bảo tồn và phát triển hệ thống cảnh quan thiên nhiên phục vụ du lịch sinh thái bền vững trong cộng đồng dân tộc thiểu số ở Việt Nam. Dự án sẽ tiến hành nghiên cứu các mô hình và du lịch dựa vào cộng đồng hiện có ở các vùng dân tộc thiểu số và sử dụng phương pháp tiếp cận dựa trên bằng chứng để nâng cao mô hình làng du lịch sinh thái lồng ghép với bảo tồn hệ sinh thái cảnh quan thiên nhiên ở huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La.

II. THỜI GIAN TRIỂN KHAI

- Thời gian: Từ tháng 12 năm 2023 đến tháng 7 năm 2025

- Địa điểm thực hiện dự án: huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La

III. MỤC TIÊU CỦA DỰ ÁN

Mục tiêu tổng thể của dự án nhằm góp phần bảo tồn hệ thống cảnh quan thiên nhiên trong phát triển du lịch sinh thái vùng dân tộc thiểu số tỉnh Sơn La. 

Mục tiêu 1: Lựa chọn những mô hình phù hợp dựa trên thực tiễn mô hình du lịch sinh thái gắn với bảo tồn và phát triển cảnh quan thiên nhiên ở vùng dân tộc thiểu số. Để đạt mục tiêu này, dự án triển khai các hoạt động Nghiên cứu các mô hình du lịch sinh thái gắn với bảo tồn và phát triển cảnh quan thiên nhiên ở vùng dân tộc thiểu số.

Mục tiêu 2: Một Làng du lịch cộng đồng của huyện Vân Hồ được hỗ trợ triển khai xây dựng chiến lược hoạt động gắn với bảo tồn và phát triển hệ thống cảnh quan thiên nhiên. Các hoạt động để đạt mục tiêu này:

- Tổ chức các cuộc họp cộng đồng và chính quyền địa phương về việc triển khai các mô hình du lịch sinh thái gắn với bảo tồn và phát triển cảnh quan thiên nhiên.

- Tổ chức khóa đào tạo về vai trò bảo tồn và phát triển hệ thống cảnh quan trong phát triển du lịch và các giải pháp kinh tế thay thế

- Tổ chức khôi phục, làm đẹp cảnh quan thiên nhiên tại xã được lựa chọn.

Mục tiêu 3: Tăng cường kết nối thị trường cho sản phẩm du lịch sinh thái gắn với bảo tồn hệ thống cảnh quan thiên nhiên ở vùng dân tộc thiểu số. Các hoạt động để đạt được mục tiêu 3:

- Tổ chức buổi chia sẻ giữa các cơ quan du lịch sinh thái và cộng đồng địa phương về nhu cầu thị trường đối với các điểm đến gắn với bảo tồn và phát triển hệ thống cảnh quan

- Tổ chức chương trình tham quan điểm đến 

- Tổ chức Tuần du lịch sinh thái huyện Vân Hồ

- Tổ chức cuộc thi và triển lãm nhiếp ảnh giới thiệu cảnh quan thiên nhiên, nét văn hóa và bảo tồn cảnh quan thiên nhiên của cộng đồng các dân tộc thiểu số

- Tổ chức chuyến tham quan học tập nhằm kết nối, chia sẻ các mô hình bảo tồn và phát triển hệ sinh thái cảnh quan trong phát triển du lịch cho mạng lưới bảo tồn và phát triển hệ sinh thái hiện nay.

- Tổ chức chuyến tham quan học tập nhằm kết nối, chia sẻ các mô hình bảo tồn và phát triển hệ sinh thái cảnh quan trong phát triển du lịch cho mạng lưới bảo tồn và phát triển hệ sinh thái hiện nay.